مقدمه

در قرارداد 1975 الجزایر، خط الرأس ارتفاعات میمک به عنوان مرز ایران و عراق تعیین شد. سپس کمیته‌های مشترک دو کشور برای تهیه اسناد لازم و میله‌گذاری مرز به گفت و گو پرداختند. این گفت و گوها که به کندی انجام می‌شد، تا آستانه وقوع انقلاب اسلامی به نتیجه تعیین کننده‌ای نرسید. در این میان، رژیم عراق که به تعیین قطعی مرزها تمایلی نشان نمی‌داد، با پیروزی انقلاب اسلامی زمینه را بر ملغی کردن این قرارداد فراهم دید و در تاریخ 1359/6/19 به میمک حمله کرد و در تاریخ 1359/6/21 آن را اشغال کرد.

 

چهار ماه بعد (1359/10/19)، طی عملیات ضربت ذوالفقار، اگرچه دشمن از قلل میمک عقب رانده شد، لیکن شمال و غرب این منطقه همچنان تحت اشغال او بود. این وضعیت ادامه داشت تا این که عملیات عاشورا به منظور آزادسازی ارتفاعات شمال میمک و نیز دامنه غربی آن طراحی و به اجرا درآمد.

 

- انهدام بخشی از قوای دشمن؛

- تحمیل پدافند در دشت به دشمن؛

- ایجاد تسهیلات در رفت‌وآمد از جنوب ‌به‌ غرب ‌و بالعکس؛ و نیز ارتباط و اتصال جبهه‌های‌جناحین میمک؛

- آزادسازی قسمتی از اراضی اشغالی؛

- تامین منطقه میمک با تسخیر و تصرف ارتفاعات مهم منطقه، همچون: گرکنی، فصیل و فرورفتگی میمک.(1)

 

سراسر منطقه عملیاتی پوشیده از شیارها و پستی و بلندی‌های بسیاری است که پراکندگی آنها شکل پیچیده‌ای به منطقه می‌دهد. نوع زمین منطقه از خاک رس و در بعضی نقاط همراه با شن می‌باشد که حرکت خودروها را دچار مشکل می‌کند.

 

حدفاصل تنگه‌های بینا و بیجار که عملیات در آن متمرکز شده بود، ارتفاعات نسبتاً بلندی قرار داد که مرتفع‌ترین آنها کوه میمک است. این ارتفاعات با حرکت به طرف خاک عراق به تدریج پست‌تر شده و زمین تقریباً مسطح می‌شود.

 

ارتفاعات مهم این منطقه عبارتند از: کانی سخت و زالوآب، شورشیرین، شینو، میمک، فصیل، گرگنی، تلخاب، گلم زرد، قلالم کانی شیخ.(2)

 

- تیپ‌های 403، 503 و 604 پیاده؛

- تیپ 4 پیاده کوهستانی؛

- تیپ 46 مکانیزه؛

- تیپ 12 زرهی؛

- یک گردان از گارد ریاست جمهوری؛

- یک گردان کماندویی؛

- یک گردان جیش الشعبی.(3)

 

فرماندهی و هدایت عملیات بر عهده قرارگاه "سلمان" بود و نیروهای عمل کننده متناسب با وظایف و اهداف مورد نظر به چهار قسمت تقسیم شدند:

 

فجر 1، شامل نیروهای سپاه : تیپ مستقل 21 امام رضا(ع) با چهار گردان و یک گروهان تانک از تیپ زرهی 28 صفر؛

نیروهای ارتش : تیپ 1 لشکر 81 زرهی با دو گردان.

فجر 2، شامل نیروهای سپاه : تیپ مستقل انصارالحسین(ع)؛

نیروهای ارتش : تیپ 3 لشکر 81 زرهی؛

(در احتیاط کل عملیات بودند و تا پایان عملیات وارد عمل نشدند.)

فجر 3 ، شامل نیروهای سپاه : لشکر(-) 5نصر با چهار گردان و یک گروهان تانک از تیپ زرهی28 صفر؛

نیروهای ارتش : گردان (-) 211 تانک از لشکر 84 پیاده.

فجر 4 ، شامل نیروهای سپاه : تیپ مستقل 29 نبی‌اکرم (ص)؛

نیروهای ارتش : یک گروهان از گردان 211 تانک؛

توپخانه : سه گردان از ارتش و دو گردان از سپاه.(4)

 

پس از انجام شناسایی‌های لازم، عملیات از سه محور زیر طراحی شد:

محور اول : ارتفاعات فصیل، 350 و بانی تلخاب؛ که در ماموریت فجر 1 بود.

محور دوم : ارتفاعات فصیل و یال میمک؛ که در ماموریت فجر 3 بود.

محور سوم : فرورفتگی میمک؛ که در ماموریت فجر 4 بود.(5)

 

از غروب روز 1363/7/25، نیروها به طرف اهداف خود حرکت کردند. درگیری با دشمن با رمز یا اباعبدالله الحسین(ع) حدود ساعت 01:30 بامداد در محور میانی (فصیل) آغاز شد و رزمندگان پس از چندین ساعت نبرد موفق شدند در ساعت حدود 9 صبح ارتفاعات فصیل را تصرف و سپس پاک‌سازی کنند. در این میان، تلاش برای تصرف یال میمک (348) به نتیجه نرسید.

 

در محور جنوبی (فرورفتگی میمک) که درگیری در ساعت 2:45 آغاز شد، اگرچه نیروها توانستند به برخی از اهداف خود دست یابند، اما در حالی که فاقد سنگرهای دفاعی و امکانات پشتیبانی نیز بی‌بهره بودند، با پاتک زرهی دشمن مجبور شدند عقب‌نشینی کنند.

 

در محور شمالی (گرگنی)، نیروها که بیش‌تر وقت خود را به خنثی‌سازی میادین مین و بازکردن معبر اختصاص داده بودند، سرانجام پس از مدتی درگیری با دشمن توانستند ارتفاع گرگنی را تصرف کنند.

 

در این میان، دشمن با جمع‌آوری و سازمان‌دهی نیروهایش، از صبح روز دوم پاتک‌های سنگین خود را که با آتش شدید توپخانه و حملات هوایی همراه بود، آغاز کرد و هر بار با مقاومت نیروهای خودی مواجه شده و ضمن تحمل تلفات و ضایعات، مجبور به عقب‌نشینی می‌شد.

 

سرانجام، پس از چند روز درگیری بین دو طرف، مواضع متصرفه تأمین شد.(6)

 

بازپس گیری بیش از 50 کیلومتر مربع از مناطق اشغالی؛

تصرف بخش مهمی از ارتفاعات منطقه (فصیل - گرگنی)؛

تهدید جاده بدره - مندلی؛

آزادشدن جاده مرزی خودی؛

کشته و زخمی شدن حدود 1500 تن از نیروهای دشمن و به اسارت درآمدن 190 تن دیگر؛

انهدام چندین دستگاه تانک و خودرو نظامی و به غنیمت درآمدن 4 دستگاه تانک، 7 دستگاه خودرو، 6 قبضه تفنگ 106 میلیمتری، 29 قبضه خمپاره‌انداز و تعداد زیادی سلاح سبک و مهمات.(7)

 

1- گزارش 0714 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات عاشورا"، ص 14؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خرمشهر تا فاو"، ص ص 90 - 89.

2- گزارش 0714 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات عاشورا"، ص ص 17 - 15.

3- سند 0935 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کتاب دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، ص 178.

4- منبع شماره 2، ص ص 59 - 52؛ و: منبع شماره 3، ص 177.

5- منبع شماره 2، ص ص 54 - 52 و 40 - 37.

6- منبع شماره 2، ص ص 135 - 80؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خرمشهر تا فاو"، ص ص 92 و 91.

7- منبع شماره 2، ص ص 151 و 150.

8- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.