مقدمه

عدم تصرف ارتفاعات مهم الاغلو و دولبشک در عملیات بیت‌المقدس 2 که می‌توانست زمینه پیش‌روی به سمت ارتفاعات ازمر - مشرف بر سلیمانیه - و اتصال به منطقه آزاد شده اتحادیه میهنی کردستان عراق را فراهم آورد، موجب شد هم‌زمان با عملیات اصلی در منطقه حلبچه، عملیات دیگری در همان منطقه عملیاتی بیت‌‌المقدس2، لیکن به صورت محدود انجام شود.

 

در واقع مشکل عقبه، کمبود نیرو و هوشیاری دشمن به تغییر طرح مانور عملیات بیت‌المقدس 3 انجامید و بدین ترتیب مرحلة اول عملیات به ارتفاع گوجار محدود شد. این در حالی بود که بیشتر فرماندهان یگان‌ها با طرح جدید مخالف بودند. استدلال آنها این بود که ارتفاع گوجار به تنهایی قابل دفاع نیست و از سوی دیگر، در محورهای الاغلو و دولبشک، چنانچه با فاصله زمانی بیشتری عملیات انجام شود، دشمن به طور کامل هوشیار شده و کار با مشکل جدی مواجه خواهد شد. اما فرمانده نیروی زمینی سپاه که درصدد جلوگیری از به تعویق افتادن زمان عملیات بود، طرح جدید را مناسب می‌دانست، ولی سرانجام به علت تقدم یافتن منطقه حلبچه، تخریب پل‌ها، عقبه‌ها، جاده‌های عملیاتی بعد از بارش باران سیل‌آسا در منطقه عملیاتی بیت‌المقدس 2،  با تائید فرمانده سپاه عملیات بیت‌المقدس 3 با هدف تصرف ارتفاع گوجار  در دستور کار قرار گرفت.

 

هدف اصلی، تصرف ارتفاع گوجار بود؛ زیرا ادامه استقرار دشمن روی این ارتفاع نه تنها خط پدافندی خود را آسیب‌پذیر می‌ساخت، بلکه تردد خودرو در تنگه گوجار - قمیش را غیر ممکن می‌کرد. مضافاً به این که، نیروهای تک ور برای حمله احتمالی به ارتفاعات الاغلو و دولبشک می‌بایست از دشت هرمدان بین 7 تا 9 ساعت پیاده‌روی کنند. تصرف گوجار می‌توانست این زمان را کاهش دهد.

 

همان یگان‌های دشمن که در جریان عملیات بیت المقدس 2 در منطقه حضور داشتند، بعد از این عملیات همچنان به حضور خود ادامه دادند.

 

سازمان زرم عملیات با فرماندهی قرارگاه نجف اشرف به شکل زیر تنظیم شد:

لشکر 5 نصر با استعداد پنج گردان پیاده؛

لشکر 31 عاشورا با استعداد پنج گردان پیاده؛

تیپ 35 امام حسن(ع) با استعداد سه گردان پیاده؛

تیپ 12 قائم(عج) با استعداد سه گردان پیاده؛

تیپ 48 فتح با استعداد دو گردان پیاده (به عنوان احتیاط).

همچنین، تعداد 80 قبضه توپ و کاتیوشا (حدود چهار گردان) تحت امر فرماندهی عملیات بودند.

 

لشکر 5 ماموریت داشت تا یال 1 گوجار را از گرده هلکان تا پایان صخره‌ای تامین کند. لشکر 31 نیز در زیر صخره‌ای با لشکر 5 الحاق کند و سپس روی تنگه آمده و خاک‌ریز احداث نماید. تیپ 35 هم می‌بایست قبل از بریدگی یال گوجار روی یال اصلی و یال 2 را تا حداقل 3 کیلومتر جلوتر (محل جداشدن یال گاراده) و نیز تیپ 12 قله گوجار و قسمتی از یال اصلی را تصرف و تأمین کند.

 

از حدود ساعت 17 روز 1366/12/23 یگان‌های عملیاتی حرکت خود را از دشت هرمدان به سوی نقاط رهایی آغاز کردند. نیم ساعت بعد بارش باران در پایین ارتفاع گوجار و بارش برف شدید در قله آن شروع شد. به رغم دشواری‌های موجود - که عمدتاً ناشی از بارش برف و سرمای شدید بود - نیروها در کلیه محورها آمادگی خود را برای اجرای عملیات اعلام کردند. به این ترتیب، حدود ساعت 1 بامداد 1366/12/24 با رمز مبارک "یا موسی‌ابن‌جعفر(ع)" عملیات آغاز شد و پس از ساعاتی تمام اهداف عملیات به غیر از گرده هلکان و صخره‌ای و بخشی از جناح راست آن تأمین شد. فعالیت نیروهای دشمن برای بازپس‌گیری مناطق از دست داده بسیار ضعیف بود؛ به گونه‌ای که چند حرکت آنها از سمت دهکده الاغلو و ارتفاع صخره‌ای سرکوب شد.

 

در شب دوم، مقرر شد یکی از یگان‌ها با سرازیر شدن به طرف چپ، تا نزدیک گرده هلکان را تصرف و پاک‌سازی کند. سپس، یگانی دیگر عملیات خود را از آخرین هدف تصرف شده به سمت چپ ادامه دهد و نهایتاً با گذشتن از گرده هلکان به سمت ارتفاع صخره‌ای برود و در آنجا با نیروهای دیگر الحاق کند. به این منظور، دو گروهان از نیروهای خودی از ساعت 21 به طرف هدف (دو تپه مقابل گرده هلکان) حرکت کردند و در ساعت 22:30 با گروهی از دشمن که ظاهراً قصد پاتک داشتند، درگیر شدند که این درگیری تا ساعت 24 ادامه داشت. نهایتاً، نیروهای خودی بدون دست‌یابی به نتیجه‌ای رضایت بخش - غیر از سرکوبی پاتک دشمن - به مواضع اولیه خود بازگشتند. حدود ساعت 1 بامداد 1366/12/25، اغلب شیارهای دشت هرمدان - که عقبه یگان‌ها در آنجا قرار داشت - را دشمن با بمب‌های شیمیایی گلوله باران کرد و در نتیجه با مصدوم شدن تعداد بسیاری از نیروها، سازمان رزم یگان‌ها دچار آسیب شد. حدود ساعت 3، یگان دیگری مأمور به ادامه تلاش از همان محور (دو تپه مقابل گرده هلکان) شد که پس از تصرف یکی از تپه‌ها، نیروهای دشمن روی تپه دوم متمرکز شده و از پیش‌روی بیشتر قوای خودی جلوگیری کردند. این وضعیت تا ساعت 5 ادامه داشت تا این که در این ساعت تصمیم گرفته شد از ادامه تک صرف نظر شده و به حفظ تپه اول اکتفا شود. نیم ساعت بعد، تلاش دشمن برای بازپس‌گیری این تپه شروع شد که با آتش شدید و تسلط نیروهای خودی بر زمین مقابل ناکام ماند.

 

احتمال بارش باران و نیز استقرار دو تیربار دشمن در دو نقطه حساس، همه را به سرعت بخشیدن در انجام عملیات مرحله بعدی فراخواند، امّا مساعد نبودن جاده، موجب شد تا گردان‌های مورد نظر برای عملیات - که در عقبه مستقر بودند - نتوانند به موقع به جلو منتقل شوند. بنابراین، عملیات در شب سوم انجام نشد.

 

در روز چهارم (1366/12/27) بمباران‌های دشمن در عقبه و پل‌ها (پل ژاژیله و پل دوم گرده‌رش) شدت گرفت که یکی از پل‌ها منهدم شد.

 

با وجود مشکلات ناشی از نبودن نیروی کمکی و جاده، عملیات مرحله سوم در ساعت 1 بامداد 1366/12/28 آغاز شد و نیروهای عمل کننده موفق شدند گرده هلکان و ارتفاع صخره‌ای را تصرف کنند.

 

گزارش شنود حاکی از آشفتگی و عقب‌نشینی عراقی‌ها از نقاط قبلی بود. به همین دلیل برای ایجاد تشتت بیشتر در فرماندهی دشمن، یک تک الکترونیک در ساعت 02:15 آغاز شد و تا حدود ساعت 03:45 ادامه یافت. در این تک، مسئله عبور و نفوذ نیروها از خطوط دشمن، حدفاصل الاغلو - دولبشک مطرح شد، که در پی آن منطقه مذکور زیر باران گلوله‌های منور دشمن قرار گرفت. عقب‌نشینی دشمن از قسمت‌های عمده‌ای از یال 1، به خصوص گرده هلکان، این امکان را به نیروها داد تا با اجرای آتش شدید، پیشرفت کمی روی یال 2 داشته باشد.

 

پس از الحاق در سمت راست، الحاق در سمت چپ نیز در ساعت 05:50 انجام شد. به این ترتیب، دشمن به کلی از مواضع خود به عقب رانده شد و مرحله تثبیت و پدافند آغاز گردید.

 

 همزمان با اجرای عملیات بیت المقدس2، یگان های ارتش عراق بر روی ارتفاعات شاخ گوجار مستقر شدند که مشرف به مواضع یگان های ایرانی در ارتفاعات قمیش و شاخ بالوسه بود و احتمال آن وجود داشت با مساعد شدن شرایط جوی، ارتش عراق به مواضع نیروهای خودی حمله نماید و آن را به تصرف در آورد. لذا فرماندهی کل سپاه درصدد برآمد 2 ماه بعد از عملیات بیت المقدس2، عملیات جدیدی را برای تصرف ارتفاعات شاخ گوجار طرح ریزی نماید.

 

در این عملیات که در 24 اسفند 1366 با رمز "یا موسی بن جعفر (ع)" اجرا  گردید یگان های نیروی زمینی سپاه موفق شدند ارتفاعات شاخ گوجار را به تصرف در آورند و چند پاتک نیروهای عراقی را دفع نموده، و 1300 نفر از نیروهای عراقی  را کشته و زخمی کنند و 180 نفر را نیز اسیر نمایند.در آخرین مراحل عملیات ،دشمن برخی محورهای عملیاتی را بمب باران شیمیایی کرد وبسیاری از نیروها دراین محورها مصدوم و از میدان نبرد خارج شدند. بدین ترتیب ،عملیات پس از شش روز درگیری با موفقیت پایان یافت.

 

1- گزارش 674 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات بیت‌المقدس 3.

2- سند 117218 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1367/3/14.

3- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش اجمالی 38 عملیات بزرگ، ابوالقاسم حبیبی، تهران: جزوه داخلی.

4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کارنامه نبردهای زمینی، محسن رشید و حسن دری، تهران، 1381.

5- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، اطلس جنگ ایران و عراق ـ فشرده نبردهای زمینی، محسن رشید، چاپ دوم 1389.

6- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تنبیه متجاوز، حسین اردستانی، تهران، 1384.

7- اطلس راهنما 12- آذربایجان غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع ،صفحه