اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، منطقه اورامانات (از جنوب مریوان تا جنوب پاوه) جولانگاه گروه‌های ضدانقلاب شد. بر همین اساس، به رغم تلاش نیروهای خودی برای پاک‌سازی این منطقه، عناصر ضدانقلاب همچنان به حضور خود ادامه می‌دادند. همین حضور موجب شد تا ارتش عراق به هنگام هجوم سراسری خود به خاک ایران اسلامی، منطقه اورامانات را مورد حمله قرار ندهد.

با شروع جنگ، نیروهای سپاه پاسداران مریوان و پاوه به همراه یگان‌هایی از ارتش جمهوری اسلامی طی چند عملیات موفق شدند قسمت اعظم منطقه تحت نفوذ ضدانقلابیون را پاک‌سازی کنند. در مقابل، عراق نیز با مشاهده وضعیت مخاطره‌آمیز گروه‌های ضدانقلاب، تعدادی از یگان‌های خود را از مرز عبور داده و منطقه نوسود را اشغال کرد و مانع از الحاق نیروهای دو محور مریوان و پاوه در ارتفاع "کاوه زهرا" شد. به همین دلیل، نیروهای خودی در تاریخ 1360/04/11 در عملیاتی با نام "روح الله خمینی کبیر" منطقه نوسود را آزاد کردند.

با تسلط رزمندگان خودی بر نوار مرزی و نیز بر برخی مواضع دشمن، زمینه انجام عملیات به منظور انهدام قوای دشمن، تامین مرز در دو منطقه نوسود و هانی گرمله در دستور کار فرماندهان نظامی قرار گرفت.

- انسداد دالان‌های ورودی عناصر ضدانقلاب؛

- پاک‌سازی و تامین امنیت شهرهای مرزی در منطقه اورامانات؛

- تصرف چندین ارتفاع و روستای منطقه؛

- تصرف شهر طویله عراق.(1)

منطقه عملیاتی میان سه شهر مریوان، نوسود و پاوه محصور و در ارتفاعات مرزی معروف به "تخت اورامانات" واقع است. شهرهای بیاره، طویله، پنجوین و حلبچه عراق نیز مقابل این منطقه قرار دارند.

ارتفاعات اصلی این منطقه عبارتند از: شیندروی، سوسکان، درگه شیخان، کوه نعل کمین و پروینه.(2)

- تیپ 116 پیاده و تیپ 20 پیاده کوهستانی.(3)

چهار گردان از سپاه پاسداران پاوه و مریوان و یک گردان از تیپ 84 خرم آباد (ارتش).(4)

بر پایه طرح عملیات، رزمندگان می‌بایست از دو محور مریوان و پاوه وارد عمل شده و ضمن آزادسازی بخشی از ارتفاعات منطقه در محدوده بین نوسود و مریوان و نیز انهدام دشمن، شهر طویله عراق و چند روستا را به تصرف درآورند.(5) محور مریوان به فرماندهی حاج احمد متوسلیان ماموریت داشت تا ضمن آزادسازی ارتفاعات شنگادور، توالی (پنج قله)، دره تاریک، جانبازان و ملقه پشقله، شهر طویله را تصرف و تامین کند.

محور پاوه به فرماندهی حاج محمد ابراهیم همت نیز مأموریت داشت شهر نوسود، ارتفاعات کله هرات، سونی، شوشمی و تعدادی از روستاهای منطقه را از وجود دشمن (عناصر ضدانقلاب و نیروهای عراقی) پاک‌سازی کرده و وارد شهر طویله شود.

گفتنی است دو محور فوق از محورهای فرعی برای تامین اهداف خود بهره می‌گرفتند. محورهای فرعی به تناسب نیروهای ادغامی، فرماندهی متغیر داشتند. مثلاً، محور توالی شنگادور با استعداد 350 نیرو و با فرماندهی ارتش وارد عمل می‌شد. محور دره تاریک با استعداد 200 نیرو و نیز محور ملقه پشقله و جانبازان با استعداد 120 نیرو با فرماندهی سپاه عمل می‌کرد.(6)

در ضمن، در طرح چنین پیش‌بینی شده بود که با اعزام چندین گروه عملیاتی به عمق خاک عراق، عقبه‌های دشمن نیز همزمان با عملیات اصلی مورد تعرض قرار گیرند. بدین منظور، یک گروه به استعداد 20 تن و به فرماندهی یک دانشجو ماموریت داشت پل "کولوس" در پنجوین را منهدم کند. همچنین یک گروه به استعداد 40 تن عهده‌دار انفجار پل "زلم" در منطقه‌ای بین دو شهر سیدصادق و حلبچه بود. گروه دیگری نیز مامور انهدام توپخانه‌های دشمن بود.(7)

درتاریخ 1360/10/12، رزمندگان خودی پس از اقامه نماز مغرب و عشا به طرف اهداف تعیین شده حرکت کردند و پس از چندین ساعت کوه پیمایی، عملیات در بامداد روز بعد با رمز مبارک "لااله‌الا‌الله، محمد رسول الله" آغاز شد.

در محور پاوه، نیروهایی که از معبر "وزلی" وارد عمل شده بودند در حین عبور از کنار شهر نوسود برای عزیمت به ارتفاع سونی با عناصر ضدانقلاب درگیر شدند و در نتیجه تعدادی از ضدانقلابیون کشته شده و تعدادی نیز به اسارت در آمدند. در ادامه، اگرچه این نیروها به رغم هوشیاری دشمن توانستند هدف خود را تامین کنند، لیکن فشارهای دشمن موجب شد این ارتفاع چندین بار دست به دست شود.

نیروهای محور ملقه پشقله و جانبازان نیز موفق شدند اهداف خود را به سرعت تصرف کنند و وارد شهر طویله عراق شوند.

در این میان، عدم سقوط ارتفاع "کله هرات" و حضور دشمن روی آن موجب شد تا به رغم موفقیت نیروهای خودی در طرفین این قله مشکلات جدی در تامین و تدارک نیروهای خودی ایجاد شود. کمبود نیرو نیز از جمله مشکلات دیگر عملیات بود که امکان ادامه آن را دچار مشکل مضاعفی کرده بود. بنابراین در بعدازظهر نخستین روز عملیات دستور داده شد نیروها به مواضع قبلی بازگردند.

در محور مریوان، نیروهای خودی قبل از رسیدن به پای اهداف با تیراندازی و درگیری دشمن مواجه شدند. در معبر شنگادور اگرچه 4 قله از 5 قله این ارتفاع به تصرف درآمد، لیکن دشمن با استقرار روی قله پنجم تدارک و پشتیبانی نیروهای خودی را مختل کرده بود.

نیروهای معبر "دره تاریک" نیز که با درگیری زود هنگام مواجه شده بودند، به دلیل تسلط و در نتیجه دید و تیر دشمن زمین‌گیر شدند.

در ادامه، عملیات دشمن با به‌کارگیری نیروهای احتیاط منطقه از جمله انتقال سه گردان از پنجوین و با استفاده از نیروهای گارد ریاست جمهوری پاتک خود را از بعدازظهر روز اول عملیات آغاز کرد. اگرچه دشمن در این پاتک‌ها متحمل خسارات سنگینی شد ولی کمبود توان خودی و عدم جایگزین شدن نیروهای تازه نفس ادامه عملیات را غیرممکن ساخت. لذا حدود ساعت 16 دستور عقب‌نشینی صادر شد.(8)

در این عملیات که به صورت منطقه‌ای هدایت شد و از فرماندهی مرکزی بی‌بهره بود، تلفات و ضایعات زیر بر دشمن وارد آمد:

ـ کشته شدن حدود 1000تن، زخمی شدن 4500 تن و به اسارت درآمدن 191تن.

ـ انهدام 15قبضه توپ، شش قبضه خمپاره انداز، یک قبضه تفنگ106، چهار دستگاه تانک و چندین دستگاه خودرو.(9)

1- گزارش 879 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات محمد رسول الله(ص)، ص 2؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3400، 3654، و 3651.

2- گزارش 879، ص3.

3- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3651 و 3654.

4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوار 3400، حاج احمد متوسلیان.

5- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوار 3653.

6- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3651 و 3655.

7- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوار 3665.

8- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3651، 3654، 3655، 3665، 3666، 3667، 3406 و 3407.

9- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3654، احمد متوسلیان و 3661، نوروزی.

10. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.